علل افت تحصیلی- قسمت 1

آيا بين ديدگاه معلمان و دانش‌آموزان در خصوص علل شكست تحصيلي تفاوتي وجود دارد؟ براي پاسخ    دادن به اين سوال مطالعه‌اي را كه تحت عنوان بررسي علل شكست تحصيلي ازديدگاه معلمان و دانش‌آموزان صورت گرفته، مرور مي‌كنيم.“ ويند” و همكارانش معتقدند كه عقايد افراد در مورد علت موفقيت و عدم موفقيت ممكن است در درك رفتار و مربوط به امور تحصيلي، بسيار مهم باشد. افراد علت موفقيت يا عدم موفقيت خود را به طور اساسي به دو عامل دروني و بيروني نسبت مي‌دهند. منظور از عوامل بيروني عامل‌هايي است كه منشاء آن در خارج از فرد است، مثل مسائل خانوادگي و اجتماعي و …

در اين تحقيق نشان   داده شد كه براساس نظر معلمان در درجة اول مسائل خانوادگي و اجتماعي و سپس به ترتيب عدم توانايي وعدم كوشش سبب افت تحصيلي دانش‌آموزان شده است.

از ديدگاه دانش‌آموزان علل شكست در مرتبة اول به عدم كوشش ودرجة دوم و سوم به ترتيب مسائل خانوادگي و اجتماعي و عدم توانايي نسبت داده اند.

 معلمان عوامل بيروني را بيشتر مطرح مي‌سازند که معمولآ با ثبات هستند، ولي دانش‌آموزان بيشتر عوامل دروني را در علت شكست تحصيلي مهم مي‌دانند كه عواامل بي‌ثبات محسوب مي‌شوند.

تعطیلات طولانی سبب افت تحصیلی دانش آموزان می شود

نقش مدرسه و برنامه‌هاي آن در افت تحصيلي

خانواده و افت تحصيلي

عوامل فردي

تعطیلات طولانی سبب افت تحصیلی دانش آموزان می شود

دانش آموزان در بسیاری از مواقع به دلیل تعطیلات طولانی و عدم یادگیری صحیح مفاهیم درسی ، پس از گذراندن یک دوره چند روزه تعطیلات دچار افت تحصیلی می شوند ، از سوی دیگر عدم تناسب محتوای درسی با نیازها ، علایق و استعداد های دانش آموزان و حافظه محوری از دلایل دیگر افت تحصیلی دانش آموزان پس از سپری کردن ایام تعطیلات است.

مادر یک دانش آموز در این باره  می گوید : هر چند که بچه ها تعطیلات را دوست دارند و از آن لذت می برند اما به قدری در این مدت از کتاب های درسی دور می شوند که بسیاری از محتوای کتاب ها را فراموش می کنند.

وی می افزاید : پسرم را در اولین روز مدرسه پس از تعطیلات نوروز به زحمت راهی مدرسه کردم ، مفاهیم درسی به قدری برایش کم ارزش است که با تعطیلی مدارس حتی به مدرسه و تکالیفی که باید انجام دهد ، فکر هم نمی کند.

پسرم پیک های نوروزیش را یا روز اول و یا روز آخر تعطیلات انجام می دهد تا به قول خودش خیالش راحت شود ، او به هیچ وجه از انجام تکالیفش لذت نمی برد و انجام تکالیف را اجباری می داند که به هر حال  باید انجام دهد ، همیشه پس از تعطیلات نوروزی مدتی از وقت من و همسرم صرف آموزش مجدد آموخته های درسی قبلی به پسرمان  می شود ، چرا که در بسیاری از موارد آنها را به کلی فراموش می کند.

یک کارشناس تعلیم و تربیت  با اشاره به اینکه دانش آموزان در روند تحصیل مشارکت ندارند، می گوید :  نظام آموزشی فعلی کشور بر محفوظات دانش آموزان تاکید می کند و مهارت هایی همچون خواندن ، حفظ کردن و کپی کردن را در دانش آموزان تقویت می کند و توجهی به تفکر ، اندیشه ، ابتکار و پویایی آنها نمی شود.

او با تاکید بر اینکه نظام آموزشی کشور باید از جنبه های حافظه محوری به تدریج رو گردان شده و مفاهیم آموزشی را به سوی عملکردی کردن آنها هدایت کند ، می افزاید : به دلیل اینکه در نظام آموزشی مفاهیم درسی توسط دانش آموزان به جای یادگیری حفظ می شوند ، پس از گذشت مدتی این اطلاعات فراموش شده و نیاز به مرور مجدد دارد.

وی با اشاره به اینکه در تعطیلات نباید ارتباط دانش آموزان با مطالب درسی قطع شود ، می گوید : در ایام تعطیلات باید فعالیت های آموزشی متناسب با انگیزه و رغبت دانش آموزان ، برای آنها درنظر گرفته شود تا بر اساس آن دانش آموز مهارت هایی همچون فکر کردن ، نوشتن و نقشه کشیدن را در محیطی خارج از فضای آموزشی بیاموزند.

« باید دانش آموزان را در ایام تعطیل به سمت مطالعه کتب غیر درسی و پر جاذبه سوق داد تا در این ایام آموخته های آنها به فراموشی سپرده نشود . »
 

 

تعطیلات فرصت خوبی برای آموزش مهارت های اجتماعی است

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی نیز با اشاره به اینکه تعطیلات برای دانش آموزان لازم است ، می گوید : تعطیلات فرصت بسیار خوبی برای آموزش مهارت های اجتماعی است.

  وقتی ارتباط دانش آموزان با مفاهیم درسی حذف می شود ، چون آموخته های قبلی اجرا نشده و یادگیری به درستی صورت نپذیرفته است ، مفاهیم به سرعت فراموش شده و بازگشت به انباشته کردن مجدد ذهن به مفاهیم درسی نیازمند فرصتی است که باعث عقب ماندن از روند تحصیل و افت تحصیلی دانش آموزان می شود.

نظام آموزشی باید دانش آموزان را در کشف استعدادها و خلاقیتشان هدایت کند ، متاسفانه نظام آموزشی فقط به پر کردن ذهن و وقت دانش آموزان با محتوای فشرده و سنگین کتاب های درسی می پردازد ، مفاهیمی که در بسیاری از موارد به دلیل عدم کارایی در زندگی دانش آموزان به سرعت فراموش می شود.
 
 

نقش مدرسه و برنامه‌هاي آن در افت تحصيلي       

در اين قسمت عللی كه در ارتباط با مدرسه سبب افت تحصيلي دانش‌‌آموزان مي‌ باشد ارائه مي‌گردد.

•  عدم هماهنگي مدرسه و خانواده در مسائل تربيتي و آموزشي به علت عدم مراجعة والدين به مدرسه و يا عدم فراخوني اولياء به مدرسه از جانب مسئوولان
فعاليت هاي تربيتي خانه و مدرسه با يكديگر در تعارض بوده، براي دانش‌آموز ايجاد حيرت و سرگرداني مي‌كند.

•  تعويض معلمان در حين سال تحصيلي و تغييرات ناشي از مرخصي هاي زايمان خواهران معلم، اعمال روشهاي آمرانه و تنبيهي، وجود محيطهاي خشك خالي از محبت، باعث مي‌شود برخي از دانش‌آموزان ازمدارس فرار كنند يا به كلي ترك تحصيل نمايند.

•  عواملي چون عدم توجه معلمان به تفاوت‌هاي فردي درامر آموزش، روش هاي ارزشيابي غلط و سطح دشواري امتحانات، كمبود تجهيزات و وسايل آموزشي، مي‌تواند افت تحصيلي را در پي داشته باشد.

•  در كلاس‌هاي درس معمولاً معلم از شاگردان سؤال مي‌كند و آن‌ها پاسخ مي‌گويند اين پرسش و پاسخ ها اغلب طوطي وار بوده ونيز عدم درك ارتباط بين مطالب درسي و تجارب واقعي زندگي و احياناً مشاهده تضاد و تناقض بين اين دو موجب مي‌شود كه يادگيرنده درسراسر موضوع يادگيري مقاومت منفي از خود نشان دهد و همين امر نگرش منفي نسبت به درس و مدرسه يكي از علل عمده افت تحصيلي به شمار مي‌رود.

•  ويژگي‌هاي رواني و جسماني دانش‌آموزان، به بيان ديگر يكي از عوامل مهم در يادگيري دروس، تمركز حواس دانش‌آموزان مي باشد دانش‌آموزاني كه دچار اضطراب و ناراحتي هايي ازاين قبيل باشند، از نظر تحصيلي دچار افت ميگردند و سلامت رواني آن‌ها به خطر مي‌افتد كه والدين مي‌بايست در بهبود سلامت آن‌ها بكوشند

يكي ازعوامل مهمي كه در افت تحصيلي دانش‌آموزان مطرح است خانواده مي‌باشد، مثلاً هر قدر شمار فرزندان بيشتر باشد مسئووليت والدين سنگين‌تر است.بنابراين اگر خانواده‌اي طالب فرزندان زياد است بايد توانايي وقدرت ارائة زندگي خود را نيز افزونتر ساخته، بتواند در همة ابعاد به بچه‌ها رسيدگي كند. والدين فقط در مورد ازدياد نسل احساس مسئوليت مي‌كنند ودر زمينه تربيت و رشد آنها معتقدند كه خودشان بزرگ
  مي شوند.
مورد ديگري كه قابل ذكر است، امنيت محيط خانواده است، نحوة ارتباط والدين با يكديگر اثر مستقيم روي بچه‌ها دارد. محيط خانواده‌اي كه مبدل به كانون تشنج و درگيري والدين گرديده، بچه‌ها شديداً احساس عدم امنيت كرده، سعي درگريز از محيط خانواده خواهندداشت.

همچنين رسيدگي والدين و مربيان به غيبت‌هاي دانش‌آموزان و جبران عقب‌ماندگي هاي درسي نقش مهمي در پيشرفت تحصيلي آنان دارد. به عبارت ديگر عدم آگاهي و يا بي‌توجهي والدين و پشت به غيبت هاي پي در پي دانش آموزان ،   سبب مي‌شود كه لطمه شديدي به يادگيري آنان وارد آيد و دچار افت تحصيلي شوند.

علاه بر موارد فوق مسألة سواد والدين است كه ازعوامل مهم در پيشرفت يا افت تحصيلي دانش‌آموزان محسوب مي شود اگر بچه‌ها در ميحط خانواده احساس
پشت گرمي نمايند و هرگاه از نظر درسي مشكلي برايشان پيش آيد، مطمئن باشندكه اولياء آن‌ها را كمك مي‌كنند، دراين صورت دلگرمي بيشتري درس مي‌خوانند.

شايان ذكر است كه عدم حضور يكي از والدين نيز بر موفقيت و عدم موفقيت تحصيلي دانش‌آموزان تأثير مستقيم دارد. به طوري كه از دست دادن پدر يامادر به احتمال زايد مسائل و مشكلات عاطفي فراواني را مي‌تواند در دانش‌آموزان، مخصوصاً در دورة ابتدايي و راهنمايي ايجاد كند و در نتيجه بر موفقيت تحصيلي آنها اثر بگذارد.

وضعيت اقتصادي نيز از جمله عواملي است كه درموفقيت تحصيلي دانش‌آموز مؤثر مي‌باشد. فقر و محدوديت در عين حال كه براي عده‌اي داراي سازندگي است،ولي براي عده‌اي تخريب كننده است، مخصوصاً زماين كه ارزش‌هاي اخلاقي هم دركار نباشد.

عوامل فردي

 در بعضي موارد دانش‌آموزاني كه به طور عادي به تحصيل اشتغال داشته و عملكرد خوبي نيز دارند، به علل فردي دچار اتفت تحصيلي ميشوند. از جمله علل فردي كه در افت تحصيلي مؤثر است مي‌توان، توجه، انگيزه نام برد.

•  توجه: براي يادگيري و به خاطر سپردن هر مطلبي اولين شرط، توجه به آن مطلب است. علت افت و شكست تحصيلي بعضي از دانش آموزان ناشي از عدم توجه به معلم و مواد تدريس شده و نيز عدم تمركز حواس هنگام مطالعه و انجام تكليف درسي است.

•  انگيزه: انگيزه به حالت هاي دروني فرد كه موجب هدايت رفتار او به سوي نوعي هدف است گفته مي‌شود انگيزه موتور حركت هر فردي است.بعضي از دانش آموزان اين انگيزه را براثر تلقين منفي از دست مي‌دهند مثلاً من نمي‌توانم مطالب درسي را يادبگيرم، در يادگيري رياضي علوم فيزيك و … ضعيف مي‌باشم، در حفظ كردن مطالب درسي ناتوانم. همين احساس ضعف تأثير بسياري در كاهش يادگيري از سطحي مطلوب و رضايت بخش به سطحي نامطلوب دارد كه سليگمن اين گونه عدم يادگيري را درماندگي آموخته ناميده.

سليگمن در زمينه شكست تحصيلي ، به مطالبي تحت عنوان درماندگي آموخته شده اشاره مي كند . وي معتقد است كه علت شكست تحصيلي اين است كه دانش آموز ، درماندگي را يادگرفته است يعني به اين نتيجه رسيده كه ناتوان است . سليگمن براي آزمايش فرضيات خود تعدادي سگ را در يك اتاق قرار داد در اين اتاق بود. سليگمن به سگهاي داخل اتاق شوك الكتريكي وارد مي كرد و آنها با فرار از اتاق و بيرون رفتن از در ، از شوك خلاص مي شدند . سگها مي توانستند با انجام عمل يا فعاليت خود به موقعيت دست يافته ، از شوك نجات پيدا كنند. بعد از اين مرحله ، او شرايطي را ايجاد كرد كه سگها نمي توانستند از شوك خلاص شوند . يعني به هر طرف كه مي رفتند شوك دريافت مي كردند . پس از چندين بار كه تلاش سگهابا شكست مواجه شد ، سليگمن مشاهده كرد كه سگها دست از تلاش كشيده ، وسط اتاق دراز كشيدند و فقط به زوزه كشيدن پرداختند. او به اين نتيجه رسيد كه سگها چون تلاششان بي فايده است آنرا كنار گذاشتند و سليگمن نام اين پديده را « درماندگي آموخته شده» گذاشت و عنوان كرد كه رفتار انسان نيز مي تواند اين گونه شكل بگيرد .

سليگمن معتقد است كه دانش آموزان ناموفق برداشتي منفي از خود دارند و همان برداشت منفي ممكن است دربارة توانايي آنها باشد . شايد در ابتدا اين دانش آموزان تلاش اندكي داشته اند ولي چون تلاششان بي ثمر بوده و نتوانسته اند با كوشش خود به موفقيت دست بيابند ، به اين نتيجه رسيده اند كه از موفقيت ناتوانند و اين برداشت آنان منجر به عدم تلاش شده است   زمانيكه معلم يا والدين از دانش آموز ضعيف مطلبي را مي پرسند و او بلد نيست پاسخ دهد و در صورت تكرار اين عمل ، كم كم دانش آموز به اين نتيجه مي رسد كه تلاش وي ثمري ندارد و ممكن است با خود بگويد « من ياد
نمي گيرم» و همين تلقين عزت نفس دانش آموز را پائين مي آورد و عقيدة (من ناتوانم) يا (من ياد نمي گيرم) را در آنها تقويت مي كند. زمانيكه اين عقيده در آنها ثابت شد ديگر نمي توان از آنان انتظار يادگيري داشت.

تذكر اين نكته لازم است كه درماندگي ايجاد شده در زمينة تحصيلي ممكن است بر تمامي جنبه هاي زندگي انسان تاثير بگذارد. يعني اگر دانش آموز عدم يادگيري را به عدم توانايي خود نسبت دهد، طبيعتاً دست از تلاش مي كشد ، اين فرد نه تنها در زمينه تحصيلي بلكه در زمينه شغلي احساس ناتواني مي كند.

  سليگمن راه صحيح برخورد با پديدة درماندگي را اينگونه بيان   مي كند: سعي شود از دانش آموز ضعيف پرسشهايي را بپرسيم كه مي دانيم جوابش را بلد هستند. در اين صورت است كه مي توانيم مرحله به مرحله عمل كرده و كمك كنيم كه خويشتن پنداري آنها بهبود پيدا كند. زماني كه آنها با ديدي مثبت و خوش بينانه به خود بنگرند، مي توان انتظار موفقيت را از ايشان داشت و اين كار، علاقه ، حوصله ، پشتكار و ايثار مربيان و والدين را مي طلبد